Barbarakruid – goed tegen scheurbuik

Gewoon barbarakruid heeft een voorkeur voor kale grond. Als andere planten, zoals grassen, de overhand krijgen verdwijnt de plant

Gewoon barbarakruid (Barbarea vulgaris) is een plant uit de kruisbloemenfamilie. Vier kelkbladen en zes meeldraden waarvan vier lange en twee korte. De plant kan tot wel een meter hoog worden. Wat opvalt is dat aan de bovenzijde van de plant de stengel sterk vertakt. Daardoor ontstaat een open structuur waarin de vele, heldergele bloemetjes trosvormig rond de stengels staan.

Kenmerkend voor Gewoon barbarakruid zijn de liervormige bladeren aan het onderste deel van de stengel. Het blad eindigt in een grote lob. Daaronder een aantal vrijstaande, kleinere lobben.

Kenmerkend voor Barbarakruid zijn de liervormige bladeren aan de onderzijde van de stengel die bestaan uit een grote eindlob en daaronder een aantal kleine zijlobben. Hoger aan de stengel verdwijnen deze lobben en heeft de plant minder ingesneden bladeren. Bij de aanhechting aan de stengel hebben de bladeren twee oortjes.

Hoger aan de stengel staan kleinere, ongedeelde bladeren. Bij de aanhechting aan de stengel hebben de bladeren kleine oortjes

Het is ook interessant om te letten op de vruchtjes van de plant. Het zijn zo genaamde hauwen. Vruchten die minstens drie keer zo lang als breed zijn. Bij barbarakruid zijn ze vierkantig en kunnen tussen de 1,5 en 3 centimeter lang zijn. Waar je op moet letten is of de hauwen afstaand zijn of tegen de stengel aan gedrukt zijn. Bij Gewoon barbarakruid zijn ze afstaand. Zie je hauwen die tegen de stengel aangedrukt zijn dan heb je te maken met Stijf Barbarakruid (Barbarea stricta).

Bij Gewoon barbarakruid zijn de hauwen afstaand. Bij Stijf barbarakruid staan de hauwen tegen de stengel aangedrukt (bron: Flora van Nederland)

Binnen en buiten de stad vind je Barberakruid vooral op stukken grond die geschoond zijn of net aangelegd. Open stukken grond dus waar nog geen of weinig andere begroeiing aanwezig is. Je zou hem dus kunnen beschouwen als een pionierplant. Zodra de bodembedekking toeneemt verliest de soort de strijd met andere planten en verdwijnt.

Bij Gewoon barbarakruid zijn de hauwen afstaand

De beschrijving van barbarakruid in de literatuur gaat terug tot in de Middeleeuwen. De plant heeft een belangrijke rol gespeeld in de bestrijding van scheurbuik. Dat heeft de soort te danken aan het hoge vitamine- C-gehalte.

Scheurbuik was een ziekte die veel voorkwam bij zeelieden die lange tijd op zee waren en geen verse groenten of fruit te eten kregen. Mensen kunnen zelf geen vitamine C aanmaken en moeten dat binnen krijgen door het eten van b.v. groeten en/of fruit. Een paar maanden zonder vitamine C leidt tot ziekteverschijnselen als zware vermoeidheid, pijn aan gewrichten, bloedend tandvlees, zwart wordende en uitvallende tanden, onderhuidse bloedingen en bloedarmoede. Daar ga je uiteindelijk aan dood. In wetenschappelijke publicaties is wel gesteld dat er meer mensen zijn doodgegaan op zee aan scheurbuik dan aan stormen, andere ziekten en zeeoorlogen  bij elkaar.

Natuurlijk wisten mensen in de Middeleeuwen niets over vitamines. Toch ontdekte zeevaarders dat het beruchte scheurbuik minder of helemaal niet optrad als er onderweg naar verre oorden aangelegd werd in havens om vooral sinaasappelen en citroenen in te slaan. Bij zo’n bevoorrading werd er uiteraard ook verse groente aan boord gehaald.

Gewoon barbarakruid behoort tot de kruisbloemige. Vier kelkbladen en zes meeldraden waarvan vier lange en twee korte.

Terug naar Barbarakruid. Wat speelde deze plant voor rol in dit verhaal? Barbarakruid is een zo genaamde winterharde plant. Dat betekent dat de plant in de winter groen blijft en in de winter door mensen als sla werd gegeten. Barbarakruid wordt in de volksmond ook wel Winterkers genoemd. Een andere volksnaam is Timmermanskruid omdat timmerlieden op het land en aan boord van schepen de plant gebruikte voor het helen van wonden. Gelukkig kennen wij geen scheurbuik meer maar weet dat er heel wat vitamine C staat te bloeien als je Gewoon barbarakruid ziet staan.

Op de pagina’s Stadsplanten van Amersfoort proberen wij vooral aandacht te geven aan planten die algemeen voorkomen in een bepaalde tijd van het jaar. Dat geeft de grootste kans dat de beschreven plant eenvoudig op dat moment gevonden kan worden in de eigen omgeving. Daarnaast melden wij uiteraard ook vondsten van bijzondere, zeldzame planten.

Joop de Wilde