Er zijn soorten planten die heel erg op elkaar lijken en bij nader inzien twee verschillende soorten zijn. Soms weet je dat pas als de vruchten verschenen zijn, zoals bij de heggenduizendknoop en de zwaluwtong.
Heggenduizendknoop
Zwaluwtong (Fallopia convolvulus) en heggenduizendknoop (Fallopia dumetorum) horen wel tot dezelfde plantenfamilie en zelfs tot hetzelfde geslacht, nl. de Duizendknoopfamilie, geslacht Kielduizendknoop.
Leden uit deze familie zijn te herkennen aan het vliezige tuitje rond de stengel op de plaats waar een blad ontspringt. Waterpeper, perzikkruid en Japanse duizendknoop zijn de meest bekende en veel voorkomende familieleden.
Heggenduizendknoop met gevleugelde vruchten
Omhoog
De bloemen van zwaluwtong en heggenduizendknoop zijn niet spectaculair. Ze zijn wit-groen, groeien in meer of minder opvallende aren en lijken nogal op elkaar. In groeivorm doen beide planten ook niet voor elkaar onder: ze willen de hoogte in. In de stedelijke omgeving vinden ze hekken waarlangs ze omhoog klimmen. Oorspronkelijk kwamen ze vooral voor in akkers en bosranden. Zwaluwtong werd in de zandgebieden beschouwd als een lastig en schadelijk akkeronkruid. Het windt zich om de stengels van de gewassen heen, zodat deze geen zonlicht meer kunnen opvangen.
Er is een klein verschil in de windende stengels van beide soorten: de stengel van zwaluwtong is kantig en een beetje behaard. Heggenduizendknoop heeft een ronde stengel met fijne streepjes. Hoe beide soorten weten dat ze vrijwel altijd rechtsom gaan draaien, zal wel in hun genen besloten zitten.
Vruchten
Het grootste verschil is te zien als de vruchten aan de stengels zitten. Omdat ze zich omhoog hebben gewerkt, kan je de zaden op ooghoogte bewonderen. Zoek het verschil: de heggenduizendknoop heeft vruchten met drie vliezige vleugels; zwaluwtong heeft die vleugels niet. Het steeltje van de vrucht van de heggenduizendknoop is duidelijk langer dan dat van de zwaluwtong.
Zwaluwtong heeft niet-gevleugelde vruchten
Look-a-likes
Om het ingewikkelder te maken zijn er twee algemeen voorkomende soorten die soms op deze lijken. Dan heb ik het over het duo haagwinde en akkerwinde. Zolang deze eveneens windende planten hun grote witte bloemen niet laten zien, zijn de verschillen voor een globale kijker niet erg groot. Het blad van de vier soorten lijkt bijna hetzelfde. Deels omdat de grootte en de vorm variabel is. Het zijn alle vier klimmers. De verwarring wordt versterkt door de wetenschappelijk namen: de ‘achternaam’ van zwaluwtong is convolvulus net als de eerste naam van de haag- en akkerwinde (Convolvulus sepium respectievelijk Convolvulus arvensis). Convolvere betekent: ergens omheen winden. Dat kunnen ze als de beste. Windes hebben echter niet het tuitje van de duizendknoop-soorten. Ze horen niet tot deze plantenfamilie. Ik heb hierover in Stadspanten van 8 augustus 2025 geschreven.
Wilde boekweit
Een ander familielid is boekweit. Het is een van oudsher bekend gewas dat op de arme zandgrond werd geteeld. Zwaluwtong wordt ook wel wilde boekweit genoemd. De oorspronkelijke uitgave van de Flora Batava schrijft: de korrels van zwaluwtong zijn weliswaar kleiner dan de boekweitzaden, maar ze leveren meer op. Bovendien zijn de meeste korrels tegelijk rijp en bij boekweit niet. Zwaluwtong is niet vorstgevoelig.
Vooral ten oosten van Nederland werd het gezaaid en de zaadjes gegeten. Er zijn vondsten gedaan in de magen van veenlijken van duizenden jaren terug.
Literatuur
Flora Batava 1800-1934. De wilde planten van Nederland
https://www.plantennamen.info/nederlandse-namen/zwaluwtong-fallopia-convolvulus
