Ergens in het voorjaar meende ik een voor mij onbekende plantensoort te hebben ontdekt op korte afstand van spoorlijn aan de oostzijde van Breda. Ik maakte wat foto’s en stuurde die naar onze Floron-coördinator Jacques Rovers. Ik kreeg per ommegaande antwoord: roest op heksenmelk. Je moet er maar opkomen. Toen ik nog eens goed naar de foto’s keek zag ik het ook: overduidelijke vruchtlichamen van een roest. Roesten zijn schimmels met vaak een zeer ingewikkelde levenscyclus .Gelukkig heb ik het boek ‘Roesten van Nederland’ van Termorshuizen en Swertz in huis en kon ik vaststellen dat het zeer waarschijnlijk gaat om Uromyces fischeri-eduardi.

Maar het moet hier natuurlijk over de stadsplant gaan en niet over een schimmel. Heksenmelk (Euphorbia esula) komt in Nederland vooral voor langs de grote rivieren, maar staat ook bekend als spoorwegbegeleider. In Breda klopt dat dus. De plant heeft een stevige, vertakte wortelstok waaraan diverse stengeltjes van 30-60 cm hoog met langwerpige bladeren verschijnen. Bij afplukken van de stengel komt er, net bij de meeste leden van de wolfsmelkfamilie, wit melksap tevoorschijn. Het sap heeft een bijtend en branderig effect op huid en ogen en de wolf werd ooit gezien als de veroorzaker. Een wolf heeft geen positieve reputatie en een heks al helemaal niet.

Het geslacht Euphorbia telt wereldwijd ruim 2000 soorten. Voor de wetenschappelijke naam van het geslacht bestaan twee verklaringen. De eerste is dat de naam verwijst naar ene Euphorbus, een lijfarts van een koning van een Berberrijk aan het begin van onze jaartelling. De tweede verklaring is dat het woord is samengesteld uit ‘eu’ =goed en ‘pherboo’=voeden. Het melksap schijnt ooit gebruikt te zijn ter genezing van teringlijders.
De soortaanduiding ‘esula’ betekent bijtend. Dat slaat op het melksap.

De bloeiwijze van de leden van het geslacht Euphorbia wordt cyathium genoemd. Dit bestaat uit een buitenste bekervormig orgaan met randstandige hoefijzervormige klieren, waarbinnen een krans van uit één meeldraad bestaande mannelijke bloemen en in het midden de vrouwelijke bloem, bestaande uit een gesteeld vruchtbeginsel met vertakte stempels. Dat klinkt ingewikkeld en dat is het ook. De bloeitijd van heksenmelk is van mei tot eind augustus. De vrucht bestaat uit drie hokken met elk één zaad.

De plant komt in heel Europa en grote stukken van Azië voor. In de VS wordt heksenmelk als een invasieve exoot gezien. Je kunt hem beter niet in je tuin zetten, want voor je het weet neemt hij heel veel plaats in.

Behalve een plant is heksenmelk ook nog de naam van het vocht dat weleens door de tepels van pasgeboren baby’s wordt afgescheiden.