Wilde cichorei – Witlof,een kopje koffie en een middagdutje

Als je op zoek bent naar Wilde cichorei (Cichorium intybus ) kun je rustig in de auto op de toegestane snelheid langs de bermen in de stad rijden. Vanuit de auto kun je de frisblauwe bloemen niet missen. Je moet dat dan wel in de ochtend doen want vanaf het middaguur sluiten de bloemen om in de ruststand te gaan.

Wilde cichorei kan wel twee meter hoog worden en maakt een rommelige indruk door een groot aantal takken met een rijkdom aan fel lichtblauw gekleurde bloemen

Nieuwsgierig als ik ben wilde ik graag weten of de bloemen van vandaag, die rond het middaguur in de ruststand gaan, de volgende ochtend weer vrolijk open zouden gaan. De literatuur zegt er niets over. De oplossing was eenvoudig. Rond elf uur ’s morgens een aantal bloeiende bloemen gemarkeerd. Om drie uur alle bloemen gecheckt en kunnen vaststellen dat ze allemaal gesloten waren. De volgende dag opnieuw gaan kijken en toen vastgesteld dat de gemarkeerde bloemen niet opnieuw open waren. Ook kunnen vaststellen dat niet per definitie de volgende bloemknop op de stengel in bloei komt.

Cichorei kan fors uitgroeien. Door de spaarzaam aanwezige bladeren en de bezemachtige vertakkingen van de taaie stengels maakt de plant een rommelige indruk. De bloemen zijn lichtblauw van kleur en vallen op door de lintbloemen die in een cirkelvormig vlak zijn uitgespreid.

In het hart van de bloem staan de meeldraadkokertjes met de stijlen van de lintbloemen.

In het hart van de bloem staan de meeldraadkokertjes met de stijlen van de lintbloemen. De rozetbladeren, op de top van een stevige penwortel, doen denken aan de rozetbladeren van de Paardenbloem en Biggenkruid. Als je oudere literatuur er op na slaat wordt vrijwel altijd aangegeven dat het een typische plant van rivierdijken is en in mindere mate in bermen langs wegen. Ook binnen de stad vind je Cichorei meestal in bermen die een afscheiding vormen tussen bv. de weg en het fietspad.

Rond het middaguur gaan de bloemen van Cichorei in de ruststand

Vooral bij de ouderen onder ons is de naam cichorei meer verbonden met een cultuurvariant van deze plantensoort dan met de composiet uit wegbermen of op rivierdijken. In gecultiveerde vorm bestaan er twee soorten Cichorium intybus var. sativum en Cichorium intibus var. foliosum. Cichorium intybus var. sativum is bekend als cichorei als vervanger voor koffie. In de negentiende eeuw was een drankje, gemaakt van gemalen en gebrande wortel van de cichoreiplant populair. Het was enigszins bitter van smaak en leek op de smaak van koffie. Ook rond de Tweede Wereldoorlog, toen koffie niet of nauwelijks te krijgen was, werd cichorei opnieuw als surrogaat koffie gedronken. Toen na de oorlog koffie weer beschikbaar kwam voegde men vaak een “schepje Buisman” toe. Buisman was gebrande suiker die de koffie een iets scherpere smaak gaf waardoor de smaak meer in overeen kwam met de koffiecichorei die men gewend was. Een tweede voordeel van het gebruik van Buisman was dat je minder dure koffiebonen nodig had om toch een pittig kopje koffie te kunnen maken.

De tweede cultuurvariant is Cichorium intibus var. foliosum  bij iedereen bekend als Witlof. De productie van Witlof is een tweetrapsraket. In het eerste jaar worden uit zaad planten gekweekt. Het gaat daarbij vooral om het laten groeien van de penwortels van de plant. In het tweede jaar worden de wortels in het donker aangeplant en in het donker gehouden. Het bladgewas kan door het ontbreken van licht geen chlorofyl vormen waardoor de bladspruiten wit blijven en als witlof op ons bord  verschijnen.

Ook Andijvie behoort tot de cichoreifamilie

Op de pagina’s Stadsplanten van Amersfoort proberen wij vooral aandacht te geven aan planten die algemeen voorkomen in een bepaalde tijd van het jaar. Dat geeft de grootste kans dat de beschreven plant eenvoudig op dat moment gevonden kan worden in de eigen omgeving. Daarnaast melden wij uiteraard ook vondsten van bijzondere, zeldzame planten.

Joop de Wilde