Peen – Vogelnestjes in de berm

Er is iets merkwaardigs aan de hand in de Nederlandse bermen dit jaar. Het lijkt er op dat Peen – soms ook Wilde peen genoemd – veel planten verdrongen heeft en massaal bezit heeft genomen van de bermen. Dat is niet alleen buiten de stedelijke bebouwing maar vooral ook binnen de grenzen van dorpen en steden. De vraag is uiteraard: “Hoe komt dat?”

Meestal zit in het midden van het witte bloemscherm van de Peen een enkel zwart/donkerrood bloempje.


Er zijn een aantal factoren te benoemen die mogelijk daarvoor verantwoordelijk zijn:
• Klimaatverandering
• Extreme droogte
• Zaaibeleid gemeenten

Voor dat ik antwoord geef op deze keuzes gaan we eerst eens kijken naar de plant waar we het over hebben. Het is een plant uit de schermbloemfamilie. Planten met bloemen die, zoals de naam al aangeeft, een scherm vormen. Bekende planten uit deze familie zijn Reuze berenklauw, Zevenblad, Fluitenkruid, Pastinaak en Engelwortel. Tot de schermbloemfamilie behoren ook planten die we goed in de keuken kunnen gebruiken zoals Peterselie, Kervel, Selderij, Komijn, Venkel, Anijs en Dille.

Peen, Peen en nog eens Peen. De Bermen staan er vol mee.


De Gewone peen wordt bij ons wortel genoemd en is een belangrijk onderdeel van ons voedselpakket. De wortel is een peen soort die ooit waarschijnlijk vanuit Afghanistan in ons land is ingevoerd. De wilde peen is niet geliefd bij boeren die wortelen op hun land hebben staan. Kruisbestuiving tussen de twee soorten is mogelijk. Als de bloemen van de wortelplant bestoven worden door Peen kan dat leiden tot wortels die niet eetbaar zijn.

Het is bijzonder dat naast “keukenprinsessen” binnen de schermbloemfamilie, als wortel, peterselie, kervel, komijn, venkel en dille, ook een aantal planten gevonden wordt die bijzonder giftig zijn. De meest gevaarlijke zijn de Gevlekte scheerling en de Dodemansvinger. Ook de Reuze berenklauw kun je beter vermijden. Deze invasieve exoot, die eigenlijk, op grond van wetgeving door gemeenten te vuur en te zwaard verdelgd dient te worden, maar overal rijkelijk aanwezig is, kan zorgen voor ernstige blaarvorming op de huid.

Tussen de schermbloemigen in de berm van stad en dorp, is Peen in het voorjaar redelijk goed te onderscheiden van andere schermbloemigen. Een kenmerk dat vrijwel altijd aanwezig is, is dat in het centrum van het scherm, te midden van alle andere witte bloempjes er één paars/zwart bloempje aanwezig is. Maar er zijn ook planten waarbij dit “gekleurde” bloempje in het hart van het scherm ontbreekt. De plant is stijf behaard, de bladeren langwerpig, lancetvormig en twee- of drievoudig geveerd.

Als de bloemen van Peen zijn uitgebloeid krommen de schermstralen naar binnen. Zij vormen als het ware een nestje.


Het is opmerkelijk dat Peen dit jaar (2022 – najaar) massaal bezit heeft genomen van de bermen. De schermen, die in het voorjaar een min of meer platte krans van witte bloempjes vormden, hebben zich teruggetrokken tot een kleurloos grijs/bruin bolletje. Zij lijken op kleine vogelnestjes. Peen werd vroeger ook wel Vogelnest genoemd.


Nu het antwoord op de vraag waarom Peen dit jaar zo dominant aanwezig is in de bermen. Natuurlijk kan ik zonder gedegen onderzoek daar nu geen sluitend antwoord op geven. Wel kan ik het mij permitteren een mogelijke verklaring te presenteren. De zaden van Peen zijn door veel gemeenten meegenomen in de zaaimengsels die worden ingezaaid in de “bloemrijke bermen” die veel gemeenten proberen te creëren. Maar dat kan niet de enige reden zijn. Een factor die ongetwijfeld ook van belang is, is de uitzonderlijke droogte van dit jaar. Het kan goed zijn dat Peen beter bestand is tegen deze omstandigheden dan zijn concurrenten in de berm en daardoor andere planten verdringt en massaal de overhand krijgt. Een reden daarvoor kan zijn dat Peen een vrij lange penwortel heeft. Die dringt dieper in de grond door dan de wortels van andere planten. Dat betekent dat de wortel van Peen makkelijker vocht in de diepere lagen van de oppervlakte kan bereiken dan concurrenten. Wie het weet mag het zeggen.

Peen heeft hier ook een plekje op een kademuur gevonden.


Zijn er binnen de fauna of flora levende wezens – planten of dieren – die kunnen profiteren van de opmars van Peen? Het antwoord moet wel “JA” zijn als het gaat om de Koninginnenpage. Deze prachtige vlinder heeft een voorkeur voor Peen voor het afzetten van haar eitjes. De poppen van de Koninginnenpage leggen bij een strenge winter massaal het loodje. Nu de winters over het algemeen vrij zacht verlopen is de kans zeker aanwezig dat de Koninginnenpage in aantal kan toenemen.



Op de pagina’s Stadsplanten van Amersfoort proberen wij vooral aandacht te geven aan planten die algemeen voorkomen in een bepaalde tijd van het jaar. Dat geeft de grootste kans dat de beschreven plant eenvoudig op dat moment gevonden kan worden in de eigen omgeving. Daarnaast melden wij uiteraard ook vondsten van bijzondere, zeldzame planten.
Joop de Wilde