Noordse streepvaren in Vathorst/Amersfoort – een varen als een graspolletje

Op de kademuren van de wijk Vathorst in Amersfoort is dit najaar door Hetty Verstraaten en Ger Breman de zeer zeldzame Noordse streepvaren (Asplenium septentrionale) gevonden. Een zeer bijzondere vondst want het is de enige plant van deze soort die nu in Nederland bekend is. Hetty en Ger zijn twee enthousiaste floristen uit de omgeving van Apeldoorn die het leuk vinden samen af en toe op stap te gaan om planten te bekijken. Ze werden geïnspireerd door de wandeling door de wijk Vathorst in Amersfoort die door Ton Denters en mij werd samengesteld en gepubliceerd is in de “Stadsflora der Lage Landen” van Ton Denters.
De vondst van de Noordse streepvaren is ook bijzonder omdat het een klein exemplaar betreft met een maximale bladlengte van 10-12 cm. Je moet echt op je knieën over de kademuur hangen om het plantje te vinden. Het staat verscholen tussen andere planten zoals mossen, Muurvaren en Steenbreekvaren. Het is knap van Ger en Hetty dat ze het plantje gevonden hebben en beseften dat het om de zeldzame Noordse streepvaren ging. De plant is door Ton Denters en Lenie Duistermaat, van Naturalis, onderzocht en erkend.

De Noordse streepvaren behoort tot de streepvarenfamilie. Wereldwijd kent de streepvarenfamilie rond de 700 soorten. In Nederland en België komen we niet verder dan negen soorten. Met de komst van de Noordse streepvaren zijn er daarvan nu zes in Vathorst aangetroffen: Muurvaren, Noordse streepvaren, Schubvaren, Steenbreekvaren, Tongvaren en Zwartsteel. Muurvaren is zeer algemeen en wordt overal op de Amersfoortse stadsmuren gevonden. Tongvaren was tot twee jaar geleden een beschermde plant maar wordt steeds vaker gevonden en kan zeker niet langer zeldzaam worden genoemd. Zwartsteel is nog steeds zeldzaam maar breidt zich de laatste jaren voorzichtig uit. Een zeldzame soort in Amersfoort en omgeving is de Schubvaren die in onze omgeving alleen in Vathorst gevonden wordt.

De laatste en nieuwe soort in Vathorst is de Noordse streepvaren. Uit het verleden zijn maar vier andere waarnemingen in Nederland bekend. In Limburg op aangevoerd, kalkrijk, steengruis, In Rotterdam op een kademuur, in Zwolle op een sluismuur en in Muiden. Al deze vindplaatsen zijn verloren gegaan. Daarmee is de vondst in Vathorst de enige bekende vindplaats in Nederland.

Het uiterlijk van de plant doet eerder deken aan een polletje gras dan aan een varen. De bladsteel is gegroefd en twee tot driemaal zo lang als de bladschijf. De bladeren zijn lancetvormig en zeer smal. Als de plant tot volledige wasdom komt krijgt het een wat bossig karakter waardoor je eerder aan een graspol denkt dan aan een varen. Zekerheid heb je als je op de bladschijf sporenhoopjes waarneemt. Zoals bij alle streepvarens – de naam zegt het al – langwerpige, streepvormige sporenhoopjes.

Samen met de schubvaren beschikt de Noordse streepvaren over een bijzondere eigenschap. Beide soorten kunnen langdurige hitte en droogte zeer goed doorstaan. Onder de genoemde omstandigheden drogen de bladeren en bladstelen helemaal uit, krullen naar binnen en verkleuren. Wie de planten onder die omstandigheden ziet verklaart de planten volstrekt voor dood en schrijft ze onmiddellijk af. Maar als na zonneschijn uiteindelijk zich weer regen aandient en er weer voldoende vocht beschikbaar is komen de planten weer tot leven en staan er weer fris en vrolijk bij.

Sinds 2014 worden de varens op de muren van Vathorst nauwkeurig door mij gemonitord. Zie: https://www.floron.nl/Portals/1/Downloads/Projecten/muurplanten/2015-Muurvarens-Vathorst-Amersfoort.pdf

Anderhalve maand geleden zijn er weer afspraken gemaakt met de Amersfoortse stadsecologen Dorien Roubos en Willem Kuijsten om komend jaar opnieuw een volledige inventarisatie uit te voeren. Ger Bremer en Hetty Verstraaten zullen daaraan mee gaan werken.

Op de pagina’s Stadsplanten van Amersfoort proberen wij vooral aandacht te geven aan planten die algemeen voorkomen in een bepaalde tijd van het jaar. Dat geeft de grootste kans dat de beschreven plant eenvoudig op dat moment gevonden kan worden in de eigen omgeving. Daarnaast melden wij uiteraard ook vondsten van bijzondere, zeldzame planten.

Joop de Wilde

Eindejaarsplantenjacht

Vanaf vandaag 25 december tot 3 januari 2023 is de de Eindejaarsplantenjacht geopend. Tel op deze onmogelijke tijd van het jaar zoveel mogelijk bloeiende planten. Zie: https://www.floron.nl/plantenjacht