Heggenrank: mannetjesbloemen & vrouwtjesbessen

Een plant die me aan Jugendstil doet denken is Heggenrank met zijn mooie vijfvingerige blad en elegante ranken. Ieder voorjaar wurmen de scheuten zich weer uit de zandgrond en rollen de stengels met ranken zich uit. Als het uiteinde van een rank beet heeft krult de rank zich kurkentrekkerachtig op om zo de plant een stukje op te trekken. Ik dacht dat ik voor Heggenrank naar de duinen moest totdat ik, zo’n tien jaar geleden, werd verrast door een exemplaar vlakbij huis. Op een wat zandige plek bij een kleine bosje in een berm kruipen enkele stengels over de grond; de rest klimt de struiken in.

De bloemen en de bessen

Heggenrank is een tweehuizige plant. Dat betekent dat mannelijke en vrouwelijke bloemen aan verschillende planten zitten. Toen ik besloot deze column aan Heggenrank te wijden zocht ik naar geschikte foto’s. Tot mijn verbazing had ik door de jaren heen alleen maar mannelijke bloemen op de foto gezet en de vrouwen alleen in vrucht geportretteerd. Maar, ik was niet de enige met die afwijking, ook op de Verspreidingsatlas stonden op dat moment alleen foto’s van mannelijke bloemen en vrouwelijke bessen. De simpele verklaring is dat de vrouwelijke bloemen weinig opvallen: ze zijn kleiner en staan op kortere stelen waardoor ze dichter bij de stengel zitten.

Dus ging ik op zoek naar stadse vrouwelijke Heggenrank. De Heggenrank vlak bij mijn huis stond half mei mooi in bloei, maar bleek een mannetje. Vriendin Josée wist 100 meter verderop nog een groeiplaats en dat was raak: een vrouwelijke Heggenrank samen met twee mannelijke. Opvallend aan de vrouwelijke bloem is het kogelronde vruchtbeginsel dat met een nauwe hals verbonden is met de bloemkroon. Deze bolletjes rijpen later tot de opvallende knalrode bessen.

Geliefd bij insecten

Heggenrank is in trek bij diverse insecten en sommigen hebben zich er zelfs op gespecialiseerd. Zo is er het Heggenranklieveheersbeestje, een vegetariër die van de bladeren peuzelt. En de Heggenrankbij blieft alleen maar stuifmeel en nectar van Heggenrank. Bij de drie groeiplaatsen van Heggenrank in mijn buurt kwamen we deze specialisten niet tegen, wel Honingbijen en een paar niet kieskeurige hommelsoorten. Maar, de Heggenrankbij is een paar km verderop wel in Rotterdam (Essenburgpark) aangetroffen. Wie weet komen de specialisten nog, als de Heggenrank zich in mijn buurt uitbreidt.

Verspreiding van de Heggenrank

Zoals bovenstaand kaartje laat zien is Heggenrank algemeen in Limburg, het oostelijke rivierengebied en het zuidelijke, kalkrijkere, deel van de kust, Daarbuiten zijn de vindplaatsen meestal in stedelijk gebied, Onder andere in Rotterdam, Utrecht, Amsterdam, Hengelo, Zwolle, Leeuwarden en Breda zijn meer groeiplekken. Heggenrank houdt van warme en droge standplaatsen met een kalk- en stikstofrijke maar vaak humusarme bodem. Dat klopt goed met de plaatsen waar ik hem in de stad heb gevonden: snel opwarmende plekken met een wat zandige ondergrond aan de rand van een bosje of langs een hek. De zaden worden verspreid door vogels die de, voor de mens giftige, bessen eten en de zaden uitpoepen. Voor de Heggenrank komt het mooi uit dat vogels vaak vanuit een boom of vanaf een hek poepen; dan heeft hij of zij na kieming direct een klimrek bij de hand.