Basterdklaver: geen bastaard, maar toch hybridum?

Een vergelijking van basterdklaver, witte klaver en rode klaver

Rode en witte klaver zijn algemene planten. Basterdklaver ook, maar toch zie ik die veel minder dan de rode en witte. Basterdklaver (Trifolium hybridum subsp. hybridum) heeft een verwarrende wetenschappelijke naam. Hybridum (hybride) betekent bastaard, oftewel een kruising; meestal tussen twee soorten uit hetzelfde geslacht. Bij Trifolium hybridum subsp. hybridum suggereert de naam dat het een kruising is, maar dat is hier niet het geval. Wellicht dat daarom de Nederlandse naam niet meer bastaardklaver is, maar basterdklaver, een nuanceverschil. Basterd wordt hier dan wellicht gebruikt in de zin van gelijkend op / niet de echte, net als bij basterdwederik.

Tot voor kort dacht ik weer – en ik zal niet de enige zijn – dat basterdklaver een kruising is van rode en witte klaver. Je komt ze immers soms alle drie bij elkaar in de buurt tegen.

Tijdens excursies leggen we uit wat de verschillen zijn. Voor dit artikel heb ik het een en ander nog eens opgezocht. Er zijn veel meer verschillen dan waar we in het veld op wijzen. Hieronder noem ik er een paar.

Allereerst valt de bloemkleur op. Daardoor herkennen we ze al van verre, want ze zijn vaak wit met roze, maar niet altijd! Beschrijving op Verspreidingsatlas: “De bloemkroon is eerst wit, wordt later roze, maar krijgt bij verwelking een vleeskleurige tot oranjebruine tint. Aangezien de bloemen van onderaf in bloei komen, zijn de bloeiwijzen in volle bloei twee- tot driekleurig.”

Het verschil tussen witte klaver en basterdklaver

Er is een duidelijk onderscheid tussen witte klaver en basterdklaver.
Witte klaver wortelt op de knopen en kruipt daardoor over de grond. De bloemen komen vanaf de liggende stengel omhoog. Je ziet witte bloemhoofdjes op stelen zonder blad. Bij witte klaver kan er een roze zweem in de hoofdjes zitten.
Basterdklaver wortelt niet op de knopen, waardoor de stengel niet ligt, maar rechtop staat. De rechtopstaande tot opstijgende, geribde stengels zijn kaal.
Je ziet de witte/witroze hoofdjes dus veel hoger staan en langs de stengel zit blad, waardoor het lijkt of de hoofdjes op stelen met blad staan.

Andere verschillen

De stengel van basterdklaver is hol, van witte klaver niet. In Heukels’ Flora staat over dit kenmerk in de opmerking onder basterdklaver: “… stengel die ingedrukt kan worden”.
Er is ook een verschil bij de kelkbuis: bij witte klaver is deze tiennervig en bij basterdklaver vijfnervig. Hier heb je een loep voor nodig.

Het verschil tussen rode klaver en basterdklaver

Rode klaver is niet altijd rood. Soms is de bloeiwijze wit of vleeskleurig. Hét kenmerk van rode klaver zijn de twee tegenover elkaar staande bladen vlak onder het bloemhoofdje.
Beschrijving op Verspreidingsatlas: “Soms steken de bloeiwijzen op een korte steel boven de bladeren uit of zitten ze met 2 bij elkaar.”
Basterdklaver heeft echter nooit blad vlak onder het bloemhoofdje.

Het blad

Wanneer je naar de onderkant van het blad kijkt, kun je de drie soorten ook uit elkaar houden. Dat is handig wanneer er nog geen bloemen zijn: je kunt ze dus zelfs in het vegetatieve stadium tot op de soort benoemen.

Witte klaver heeft kaal blad. De bladrand heeft tanden: deze is fijn getand.
Beschrijving op Verspreidingsatlas: “De deelblaadjes zijn rondachtig tot omgekeerd eirond en heldergroen. Meestal hebben ze een halvemaanvormige lichte vlek.” Let hier op het woord meestal: dus niet altijd …
Rode klaver heeft een gewimperde bladrand en vooral de onderkant van het blad is behaard. De vorm van de deelblaadjes is anders: ze zijn meer ovaal.
Beschrijving op Verspreidingsatlas: “De deelblaadjes zijn eivormig tot langwerpig en hebben vaak elk een V-vormige vlek.”

Van een IVN-lid hoorde ik het volgende, eenvoudige ezelsbruggetje: “witte tanden, rode haren”.
Denk hierbij in het bijzonder aan een persoon, met witte tanden in de mond en rode haren op het hoofd.

Het blad van basterdklaver zit qua beeld ertussenin: het zijn ovale, kale deelblaadjes, zonder vlek. Het is opvallend dat er kennelijk wat betreft de bladrand geen eenduidige beschrijving is.
Verspreidingsatlas heeft het over fijn getande deelblaadjes.
In de beschrijving op Waarneming.nl lees ik “… en omgekeerd-eironde of eirond-langwerpige, kleingezaagde blaadjes met omstreeks 20 aders aan weerszijden.”
Wanneer je dat beeld vergelijkt met witte klaver, dan zie je dat de witte veel minder aders/zijnerven heeft.

Vergelijking

Hieronder nog één keer een vergelijking van de drie soorten klaver. Vooral wanneer de bloemen wit zijn, moet je goed kijken naar alle kenmerken.

In deze vergelijking zie je bij witte klaver op het blad een halvemaanvormige lichte vlek, maar niet op alle bladen. Bij Basterdklaver zie je geen vlekken op het blad en bij Rode klaver een V-vormige vlek.

Ondersoort

Basterdklaver (Trifolium hybridum subsp. hybridum) is volgens het Nederlands Soortenregister een ondersoort. Dat betekent dat er nog een andere ondersoort is: Trifolium hybridum subsp. elegans: Slanke klaver. Deze komt momenteel niet meer voor in Nederland. Op het verspreidingskaartje van deze soort op de Verspreidingsatlas staan dan ook blauwe blokjes i.p.v. rode stippen, hetgeen duidt op oudere waarnemingen. Zo is er in 1934 een waarneming gedaan in Amsterdam. Op de site Wilde-planten.nl staat een afbeelding van Slanke klaver uit Flora Batava, deel 22.

Zie voor de sleutel naar beide ondersoorten de tekst bij Trifolium hybridum op Waarneming.nl. Op Waarneming.nl is Trifolium hybridum subsp. hybridum overigens een zeer zeldzame soort, omdat men het daar heeft over basterdklaver s.s., dat wil zeggen sensu stricto, oftewel in strikte zin. De meeste waarnemingen van deze plant worden daar opgeslagen als Trifolium hybridum, basterdklaver s.l., dat wil zeggen sensu lato, oftewel in brede zin.

Wanneer je op de Verspreidingsatlas zoekt naar Trifolium hybridum, kom je automatisch uit bij Trifolium hybridum subsp. hybridum. Ze worden hier als synoniem beschouwd.

Bronnen

HF24, pag. 354
Nederlands Soortenregister: https://www.nederlandsesoorten.nl/linnaeus_ng/app/views/search/nsr_search.php?search=trifolium%20hybridum&epi=1
Verspreidingsatlas:
https://www.verspreidingsatlas.nl/1301
https://www.verspreidingsatlas.nl/1305
https://www.verspreidingsatlas.nl/1306
https://www.verspreidingsatlas.nl/1746
Waarneming.nl:
https://waarneming.nl/species/7571/
Wilde-planten.nl: https://wilde-planten.nl/basterdklaver.htm