Heel Holland aan de Berberisheg
In de Middeleeuwen stond ons land vol heggen. Ieder hof werd omringd door een eigen haag. Afgaand op het spreekwoord ‘ik ken hier heg noch steg’ werden hagen gebruikt als middel om de weg te vinden. Daarnaast hielden ze natuurlijk vee binnen en ongenode gasten buiten.
Tijdens de ruilverkavelingen na de Tweede Wereldoorlog zijn de meeste heggen op ons platteland gesloopt. Doodzonde. Want heggen herbergen rovers van plaaginsecten.
Ze houden water vast tijdens droogte en voorkomen erosie. En je kunt er heerlijk uit de wind langs wandelen en fietsen. Het Aanvalsplan Landschap in het Deltaplan Biodiversiteit sommeert ons dan ook: Holland moet weer aan de heg.
UNESCO gebied De Maasheggen – foto: Vereniging Nederlands Cultuurlandschap
In de afgelopen eeuw is de samenstelling van de Hollandse heg echter wel wat veranderd.
Dat komt bijvoorbeeld omdat tuinliefhebbers Berberis als haag omarmd hebben vanwege de vaak fikse stekels die inbrekers op afstand houden. Er zijn de afgelopen eeuw elf soorten in ons land aangeplant: zie onderstaande determinatietabel. Hiervan is alleen Zuurbes (Berberis vulgaris) inheems. Zeven soorten beginnen inmiddels te verwilderen.
| Wetenschappelijke naam | NL naam | Herkomst | Doorns | Blad | Bloei | Bessen |
| B. aggregata | Roze berberis | China | 3-delig | Niet wintergroen, 1-2 cm, omgekeerd eirond tot obovaat, getand | V-VI | Oranjerood tot roze, 10 mm. diam., IX – X |
| B. aquifolium | Mahonie | Noord- Amerika | Afwezig | Wintergroen, samengesteld, 5-9 deelblaadjes, 4-8 cm, eirond, scherp getand | I-III | Blauw, 8 mm diam., VI – IX |
| B. gagnepainii | – | China | 3-delig | Wintergroen, in rozetten, 2-10 cm lang, lancetvormig, rand doornig betand | VI | Donkerblauw, 5 mm diam., IX – X |
| B. darwinii | Darwins zuurbes | Patagonië | 3-7-delig | Wintergroen, blad in rozetten van 3-4, 1-4 cm, eirond, met 1-3 stekelige tanden | IV-V | Blauw, 8 mm diam., VII-VIII |
| B. japonica | – | Oost-Azië | Afwezig | Wintergroen, samengesteld, 11-15 deelblaadjes, aan binnenzijde met 1-3, aan buitenzijde met 5-7 tanden | II-III | Donkerblauw, 7-9 mm diam., V – VI |
| B. julianae | Chinese berberis | China | 3-delig | Wintergroen, 4-8 cm, lancetvormig tot obovaat, randen met 2-20 tanden aan beide zijden | II-III | Blauw, 8-15 mm diam., XI-II |
| B. thunbergii | Japanse berberis | Japan | Enkelvoudig | Niet wintergroen, 1-3 cm, omgekeerd eirond, gaafrandig | III-IV | Rood, 8-10 mm diam., X-XI |
| B. veitchii | – | China | 3-delig | Wintergroen, 6-12 cm, lancetvormig, aan beide zijden met 10-24 tanden | V | Blauw, verkleurend naar zwart, 8-12 diam., XII – I |
| B. verruculosa | – | China | 3-delig | Wintergroen, 1-2,5 cm, eirond, rand met 2-4 stekelige tanden | V-VI | Paars, 8 mm. diam., VIII – IX |
| B. vulgaris | Zuurbes | Inheems | 3-delig | Niet wintergroen, 2-5 cm, omgekeerd eirond, stekelig getand | V | Roodpaars, 8-12 mm diam., IX-X |
| B. wilsoniae | – | China | 3-delig | Niet wintergroen, 5-20 mm, spatelvormig omgekeerd eirond, gaafrandig | V-VI | Zalmkleurig, 6-7 mm diam., IX-X |
Momenteel bloeien er daar drie van: Chinese berberis (B. julianae), Mahonie (B. aquifolium) en B. japonica. De zoetruikende gele bloemen staan in trosjes bij elkaar en worden nu druk bezocht door uit hun winterrust ontwakende hommelkoninginnen.
Koningin van Gewone aardhommel (Bombus terrestris) bezoekt bloemen van Chinese Berberis in Leiden – foto: Barbara Gravendeel.
Doordat er nog weinig andere plantensoorten bloeien worden veel bloemen bestoven. Dat resulteert in een relatief hoog percentage vruchtzetting, wat al goed te zien is bij Mahonie (B. aquifolium). Eenmaal rijp worden de bessen door stadsmerels aan hun jongen gevoerd. Uit de uitgepoepte zaden ontkiemen nieuwe Berberisplantjes die overal in ons land het aanvalsplan Landschap op geheel eigen wijze vormgeven.
Hegvorming op Texel door Mahonie (B. aquifolium) – Foto: Vasco van den Berg
